Trước tình thế bị thất bại nặng nề trên chiến trường miền Nam, Đế quốc Mỹ điên cuồng mở rộng cuộc chiến tranh xâm lược với quy mô chưa từng có, tiến hành cuộc “Chiến tranh cục bộ ở miền Nam đồng thời leo thang đánh phá miền Bắc với mưu đồ biến miền Bắc trở về thời kỳ đồ đá” ngăn chặn sự chi viện to lớn về sức người, sức của của miền Bắc cho quân dân miền Nam đánh thắng đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai. Đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ngày 21/6/1965 Thủ tướng Chính phủ ra chỉ thị 71/CT-TTg về việc thành lập “Đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước”.
Hưởng ứng lời kêu gọi của Bác, của Đảng, của Đoàn, hàng vạn nam, nữ thanh niên với khí thế hừng hực của phong trào ba sẵn sàng: “sẵn sàng chiến đấu, sẵn sàng nhập ngũ, sẵn sàng đi bất cứ nơi nào Tổ quốc cần” đã hăng hái, tự nguyện xung phong gia nhập Đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước, Chỉ thị 71/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ xác định: “Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước là một lực lượng lao động đặc biệt... được tổ chức và xây dựng trên ba mặt: sản xuất, chiến đấu và học tập”.
Gia nhập lực lượng Đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước trở thành tình cảm, nỗi khát khao của nhiều nam, nữ thanh niên kể cả thanh niên các dân tộc thiểu số, thanh niên theo đạo thiên chúa, thanh niên đang ngồi trên ghế nhà trường và cả những thanh niên đã nhận được giấy nhập học các trường Đại học và Trung học chuyên nghiệp...
Chỉ sau 3 tháng thành lập Đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước, đã có trên 5 vạn đoàn viên thanh niên của 18 tỉnh thành phố trên miền Bắc gia nhập lực lượng Đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước trong đó gần một nửa là nữ thanh niên...
Ở miền Nam, thực hiện quyết tâm chiến lược của Đảng tháng 3/1965, Đại hội Đoàn Thanh niên nhân dân cách mạng miền Nam lần thứ nhất và Đại hội lực lượng thanh niên giải phóng miền Nam đã phát động phong trào 5 xung phong: “Xung phong tiêu diệt nhiều sinh lực địch; Xung phong tòng quân diệt giặc; Xung phong phục vụ tiền tuyến; Xung phong đi Thanh niên, xung phong phục vụ chiến trường; Xung phong sản xuất nông nghiệp trong nông thôn”. Phong trào 5 xung phong đã trở thành tiếng gọi cứu nước thôi thúc nam nữ thanh niên lên đường.
Thanh niên xung phong Giải phóng miền Nam có 3 hình thức tổ chức theo yêu cầu phục vụ từng chiến trường, từng thời kỳ của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bao gồm: Đội Thanh niên xung phong giải phóng miền Nam tập trung của miền. Đội Thanh niên xung phong giải phóng của địa phương (tỉnh, huyện) và Đội Thanh niên xung phong cơ sở thường xuyên bám trụ tại địa bàn, phục vụ chiến đấu tại chỗ, khi có yêu cầu được bổ sung cho các đơn vị quân giải phóng hoặc bổ sung cho các Đội Thanh niên xung phong của địa phương và của miền.
Lực lượng Thanh niên xung phong đã kịp thời được tổ chức và ra quân phục vụ, đáp ứng yêu cầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đang bước vào giai đoạn quyết liệt nhất, Lực lượng Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước cũng như Lực lượng Thanh niên xung phong Giải phóng miền Nam thật sự đã trở thành một binh chủng đặc biệt ngày càng phát huy mạnh mẽ vai trò xung kích cách mạng, sẵn sàng đảm nhận và hoàn thành những nhiệm vụ nặng nề ở hầu hết những địa bàn nóng bỏng ác liệt, phục vụ quên mình, chiến đấu, hy sinh dũng cảm vì những tuyến đường ra mặt trận xứng đáng với niềm tin yêu của Đảng, Chính quyền, Quân đội và Nhân dân.
Với nghĩa vụ thiêng liêng, Lực lượng Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước đã góp phần xứng đáng cùng quân và dân miền Bắc đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại bằng Không quân và Hải quân của Đế quốc Mỹ, nhiều đơn vị, cán bộ, đội viên Thanh niên xung phong đã nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng lập nhiều chiến công xuất sắc. Để kịp thời động viên, biểu dương lực lượng Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước, Ban Bí thư Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam đã tổ chức Đại hội Thi đua các Đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước tại Hà Nội vào ngày 12 tháng 01 năm 1967.
Trong lần Đại hội này, Đội thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước đã vinh dự được đón Bác Hồ đến thăm. Tại Đại hội Bác hỏi thăm và nói chuyện với các đại biểu ưu tú của lực lượng Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước. Bác nói: “Bác rất vui lòng với Thanh niên Việt Nam anh hùng, Việt Nam ngày càng anh hùng, càng đánh càng anh hùng… Bác nhắc lại: Nhờ đâu mà chúng ta trở thành anh hùng? Nhờ có Đảng giáo dục, có Đoàn giúp đỡ, có nhân dân bồi dưỡng cho nên chúng ta mới có anh hùng. Anh hùng ấy không phải là anh hùng của một cá nhân, vì dân tộc ta anh hùng, nước ta anh hùng, nhân dân ta anh hùng, Đảng ta anh hùng, cho nên mới nảy sinh nhiều đơn vị anh hùng và nhiều người anh hùng. Vì vậy những đơn vị và người được tặng danh hiệu trước đây đã cố gắng, nay lại phải khiêm tốn học tập và cố gắng hơn. Các cháu nào đã là anh hùng thì phải cố gắng tiến lên nữa, các cháu nào chưa anh hùng thì cố gắng phấn đấu để trở thành anh hùng”.
Bài nói chuyện của Bác là lời dạy ân cần sâu sắc, là phương hướng tư tưởng, là phương châm hành động không chỉ đối với lực lượng Thanh niên xung phong mà còn đối với cả thế hệ trẻ tương lai. Lời dạy của Bác Hồ đã cổ vũ động viên lực lượng Thanh niên xung phong và tuổi trẻ cả nước trong suốt nửa thế kỷ qua, phải biết vượt lên mọi khó khăn gian khổ, nỗ lực rèn luyện phấn đấu nối tiếp truyền thống anh hùng dựng nước và giữ nước của dân tộc ta.
Kỷ niệm 50 năm ngày Bác Hồ đến thăm và nói chuyện với các đại biểu dự Đại hội thi đua các Đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước (12/1/1967 – 12/1/2017) là một dịp để mỗi cán bộ hội viên Cựu Thanh niên xung phong, mỗi Đoàn viên thanh niên cả nước ôn lại lời Bác Hồ dạy, quán triệt và nhận thức sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh về trường học lớn của lực lượng Thanh niên xung phong; phát huy truyền thống phẩm chất cách mạng của Thanh niên xung phong Việt Nam, truyền thống vẻ vang của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh; khơi dậy, phát huy tinh thần yêu nước, xung kích tình nguyện trong đoàn viên, thanh thiếu niên; tiếp tục chăm lo, xây dựng, củng cố tổ chức Đoàn, tổ chức Hội, tổ chức Đội vững mạnh; đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả các phong trào hành động cách mạng, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu về phát triển kinh tế - xã hội, các nhiệm vụ quốc phòng - an ninh ở địa phương cơ sở; tham gia xây dựng Đảng, Chính quyền và xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng, xứng đáng với lời dạy của Bác Hồ cũng như những kỳ vọng mà Bác Hồ đã đặt trọn vào thế hệ trẻ hôm nay.
Đinh Nhài