Một tháng liên tục tiến công và nổi dậy mạnh mẽ, quân và dân ta đã giành thắng lợi cực kỳ to lớn qua hai chiến dịch: Chiến dịch Tây Nguyên và Chiến dịch Huế - Đà Nẵng, đập tan toàn bộ hệ thống chính quyền ngụy ở hai quân khu 1,2, giải phóng một dải đất rộng lớn gồm 16 tỉnh, 5 thành phố Huế, Đà Nẵng, Qui Nhơn, Nha Trang, Đà Lạt...
Thời cơ chiến lược lịch sử giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước đã đến... Ngày 14-4 phiên họp lịch sử của Bộ Chính trị hạ quyết tâm mở cuộc Tổng tiến công chiến lược mang tên Bác Hồ.
Về phía địch, sau khi mất quân khu 1 và quân khu 2, chúng thu gom tàn quân khôi phục một số sư đoàn đã bị tan rã, điều chỉnh kế hoạch tổ chức bố trí phòng ngự để cố giữ địa bàn còn lại ở Cực Nam Trung Bộ và Nam Bộ (thuộc quân khu 3 và quân khu 4) mong trì hoãn cuộc tiến công của ta cho đến mùa mưa.
Dân ở Sài Gòn - Gia Định có trên 3 triệu và gần 1 triệu dân số các tỉnh miền trung, Tây Nguyên chạy về gây lộn xộn mất trật tự ở nội đô.
Ngày 22-4-1975, thế trận Tổng tiến công và nổi dậy của trận quyết chiến chiến lược giải phóng Sài Gòn Gia Định đã hình thành:
Trên hướng Đông, quân đoàn 4 ta áp sát chi khu quân sự Trảng Bom, quân đoàn 2 áp sát chi khu quân sự Long Thành; các đơn vị đặc công: đoàn 10, đoàn 116, đoàn 113, đoàn 115, đoàn 117 đã “ém sẵn” sẵn sàng đánh chiếm các mục tiêu trên đường quốc lộ 1 và nội thành.
Trên hướng Bắc: quân đoàn 1 áp sát phía Bắc Thủ Dầu Một.
Trên hướng Tây Bắc, quân đoàn 3, làm chủ đường 22, đường số 1 áp sát Đồng Dù...
Trên hướng Tây, binh đoàn 232, sư đoàn 9, các trung đoàn độc lập 24, 88 đã áp sát Lộc Giang và phía nam quận 8 Sài Gòn...
Hướng Đông tiêu diệt Trảng Bom.
Trước nguy cơ bị tiêu diệt, đêm 20-4, sư đoàn 18 và toàn bộ lực lượng địch ở Xuân Lộc tháo chạy, trên đường chạy bị quân ta truy đánh bỏ lại toàn bộ xe, pháo, kho tàng để về Trảng Bom, Long Bình, Biên Hoà, lập tuyến phòng thủ án ngự đường số 1, đường số 15 bảo vệ Biên Hoà - Sài Gòn. Trung tướng Nguyễn Văn Toàn Tư lệnh quân khu 3 nguỵ lệnh cho chuẩn tướng Lê Minh Đảo, sư đoàn trưởng sư đoàn 18 cùng các bộ phận được tăng cường cố thủ Xuân Lộc gồm lữ 3 kỵ binh, các liên đoàn biệt động của quân khu 3, một trung đoàn của sư đoàn 5 tăng cường và 7 đơn vị pháo binh, vừa tháo chạy về, tinh thần hoang mang, tổ chức, trang bị xộc xệch chưa được bổ sung củng cố đã phải lập tuyến phòng thủ tại chi khu Trảng Bom án ngữ đường số 1:
Sư đoàn 18, được tăng cường trung đoàn 5 thiết giáp, 7 trận địa pháo binh phòng ngự đường số 1 tại khu vực Bầu Cá, Trang Bom, suối Đỉa.
- Lữ đoàn 3 thiết giáp, biệt động quân phòng ngự khu vực: Hố Nai, Tam Điệp, Biên Hoà…
- Lữ đoàn 258 thuỷ quân lục chiến phòng ngự đường 15, từ căn cứ Nước Trong, chi khu Long Thành.
- Lữ đoàn 468 thuỷ quân lục chiến phòng ngự Đông Nam Biên Hoà.
“Cánh cửa thép” Xuân Lộc, cửa ngõ Sài Gòn, bị vỡ làm rung chuyển toàn bộ hệ thống phòng thủ còn lại của địch ở xung quanh Sài Gòn - Gia Định. Tinh thần chiến đấu của quân ngụy đã hoang mang càng suy sụp.
Thời cơ chiến lược đã đến, đêm 21-4, Bộ chỉ huy chiến dịch giao nhiệm vụ cho tư lệnh quân đoàn 4: Đánh chiếm Trảng Bom, Biên Hoà, tiến vào Sài Gòn theo trục đường bộ. Hướng đường 15 và đường xa lộ Biên Hoà - Sài Gòn giao cho quân đoàn 2, chú ý hiệp đồng!...
Ngày 22-4-1975, Thiếu tướng Hoàng Cầm – Tư lệnh quân đoàn 4 của ta và Thiếu tướng Chính uỷ Hoàng Thế Thiện nhận định tình hình và giao nhiệm vụ cho các tư lệnh sư đoàn:
Tập trung ưu thế binh lực, hoá lực, phát huy sức mạnh đột kích của xe tăng - thiết giáp nhanh chóng đập tan tuyến phòng thủ Trảng Bom, Biên Hoà.
Sử dụng sư đoàn 341, được tăng cường một tiểu đoàn xe tăng, một tiểu đoàn cao xạ và một đại đội pháo binh, đánh chiếm Trảng Bom, mở đường số 1, tiếp theo đánh chiếm sở chỉ huy sư đoàn 3 không quân, và chiếm sân bay Biên Hoà.
- Sư đoàn 6, quân khu 7 do quân đoàn chỉ huy đánh chiếm căn cứ quân đoàn 3 ngụy và tiểu khu Biên Hoà.
- Sư đoàn 341, sư đoàn 6 hoàn thành mở cửa lớn cho quân đoàn và lực lượng của Bộ tiến vào Sài Gòn, giữ những khu vực được giao, nhanh chóng xốc lực lượng làm dự bị cho quân đoàn sẵn sàng tấn công Sài Gòn Gia Định.
- Sư đoàn 7, được tăng cường 2 tiểu đoàn xe tăng và ô tô cơ giới thọc thẳng vào Sài Gòn theo trục đường số 1 qua núi Châu Thới -Thủ Đức, chiếm các mục tiêu quận 1, Dinh Độc lập.
Sư đoàn 9, đoàn 232 tíến vào Sài Gòn theo hướng Tây Nam đánh chiếm biệt khu Thủ đô...
Ngày 23-24 tháng 4, sư đoàn trưởng Trần Văn Trân - chính uỷ Trần Nguyên Độ nhận lệnh của quân đoàn, nhanh chóng tổ chức trinh sát thực địa, phổ biến quyết tâm và giao nhiệm vụ, tổ chức hiệp đồng các lực lượng sư đoàn:
Tư tưởng chỉ đạo của lực lượng tiến công là:
- Tập trung lực lượng trên hướng chủ yếu, đánh lục tiêu chủ yếu (sở chỉ huy sư đoàn, trung, lữ đoàn địch).
- Thọc sâu bao vây, chia cắt nhanh, tiêu diệt từng bộ phận, tiến lên tiêu diệt toàn bộ quân địch.
- Tiến công liên tục, “thần tốc” đánh cả ngày lẫn đêm.
Trên phương án đó các đơn vị được phân công nhiệm vụ như sau:
- eBB2: được tăng cường 2 đại đội xe tăng, 2 khẩu pháo 85 ly, 2 khẩu pháo cối 120 ly. Có nhiệm vụ tiến công trên các hướng chủ yếu của sư đoàn vào mục tiêu chủ yếu (sở chỉ huy đoàn trung đoàn, yếu khu địch). Bao vây chia cắt địch ở suối Đỉa không cho địch rút chạy về Hố Nai-Biên Hoà.
- eBB1: được tăng cường 2 khẩu pháo 85 ly, 2 khẩu pháo cối 120 ly, có nhiệm vụ tiến công trên các hướng thứ yếu tiêu diệt sở chỉ huy trung đoàn 48, phối hợp với tiểu đoàn bộ binh 8/eBB3 tiêu diệt quân địch ở Bầu Cá.
- dBB8/eBB3 được tăng cường một đại đội xe tăng có nhiệm vụ tiến công vu hồi theo trục đường quốc lộ 1 từ ấp Đông Nghĩa vào Đông Trảng Bom và phối hợp với eBB 1 tiêu diệt sở chỉ huy e48 địch.
- EBB3 (-d8) làm nhiệm vụ dự bị của sư đoàn sẵn sàng vào chiến đấu trên hướng eBB2, nếu cBB2 tiến công thuận lợi, eBB3 (-d8) được chuyển thuộc xe tăng phát triển tiến công Biên Hoà.
- eBB4 (+ lực lượng tăng cường) bố trí thành cụm pháo binh chi viện đội hình chiến đấu của sư đoàn, tập trung trên hướng chủ yếu, mục tiêu chủ yếu Trảng Bom, trận địa pháo binh địch, suối Đỉa, chi viện suốt quá trình chiến đấu của sư đoàn.
Ngày 25-26 tháng 4, các trung đoàn, binh chủng lực lượng địa phương tổ chức hiệp đồng, chiếm lĩnh trận địa...
17 giờ ngày 26-4-1975, trên toàn mặt trận, cuộc tổng tiến công chiến lược chiến dịch mang tên Hồ Chí Minh bắt đầu: Trên hướng Đông, sư đoàn 341, quân đoàn 4, tổ chức chỉ huy các hướng, mũi chiếm lĩnh trận địa xuất phát tiến công, trận địa bao vây chia cắt địch:
0 giờ 5 phút ngày 27-4-1975, pháo binh bắn chuẩn bị vào các mục tiêu theo kế hoạch. Pháo binh bắn chính xác, những loạt đạn đầu đã tiêu diệt nhiều địch, thông tin, hệ thống chỉ huy bị tê liệt, các trận địa pháo binh của địch bị chế áp bất ngờ không kịp phản ứng; Sau l5 phút hoả lực chuẩn bị, các hướng báo cáo về sở chỉ huy chưa mở cửa xong, tư lệnh sư đoàn lệnh cho pháo binh bắn chế áp thêm 15 phút tạo điều kiện cho xe tăng, bộ binh mở cửa và phát triển tiến công - nhanh chóng tạo thành các múi vu hồi chia cắt hiệp đồng diệt địch.
4 giờ 45 phút, eBB2 bắt được liên lạc với xe tăng, cùng lúc địch tổ chức phản kích, eBB2 và xe tăng đã hợp đồng diệt địch và phát triển diệt địch co cụm ở ngã ba đường 1.
5 giờ 5 phút, phát triển trên các hướng thuận lợi, pháo binh chuyển làn bắn tập trung vào trung tâm Trảng Bom, Bầu Cá, ga Song Mây, suối Đỉa.
Từ 5 giờ 10 phút đến 10 giờ 30 phút ngày 27-4, cuộc chiến đấu giữa ta và địch quyết liệt, các hướng, mũi được pháo binh chi viện của sư đoàn và pháo binh đi cùng, hiệp đồng chặt chẽ tiêu diệt lần lượt từng mục tiêu bộ binh, xe tăng địch, làm chủ chiến trường. Sư đoàn báo về quân đoàn và xin tiếp tục phát triển tiến cộng địch trên hướng Hố Nai - Biên Hoà...
Trận tiến công Trảng Bom, sư đoàn 341 tổ chức tiến công nhanh, hiệp đồng chặt, đánh trúng mục tiêu chủ yếu sở chỉ huy địch, đã tiêu diệt đánh tan sư đoàn 18 gồm chiến đoàn 48, 43, 52, chi đoàn 1 và 3, xe tăng thiết giáp, lữ 3 kỵ binh, 7 đơn vị pháo binh và các liên đoàn biệt động của quân khu 3 địch, thu số lớn vũ khí, trang bị kỹ thuật xe tăng, pháo binh bắt l265 tên và hàng nghìn tên ra hàng, trong đó có hàng trăm sĩ quan cấp tá và cấp uý. Phá vỡ tuyến phòng thủ “cánh cửa thép” hướng Đông Sài Gòn, mở cửa lớn tạo điều kiện thuận lợi cho các lực lượng, binh khí kỹ thuật của quân đoàn, lực lượng cơ động của bộ phát triển tiến công Biên Hoà, Sài Gòn, Gia Định.