Sài Gòn - Gia Ðịnh là địa bàn đặc biệt, là thủ phủ của các cơ quan đầu não của bộ máy chiến tranh của Mỹ - ngụy, địa bàn trung tâm, trọng yếu trong hơn 40 thành phố, thị xã, thị trấn trên toàn miền là mục tiêu lựa chọn của Cuộc tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968.
Trước khi diễn ra cuộc tổng tiến công và nổi dậy ở Sài Gòn – Gia Định, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương đã có những nhận định về tình hình cũng như chuẩn bị cho kế hoạch tổng tiến công cụ thể như sau:
Về phía địch sau hai đợt phản công chiến lược mùa khô nói chung Mỹ ngụy bị tổn thất rất lớn nhưng trên chiến trường Sài Gòn - Gia Định, địch đã thiết lập được những căn cứ quân sự khá vững chắc và lợi hại. Quân Mỹ và quân ngụy, quân chư hầu đóng ba tuyến vành đai ngăn chặn việc thâm nhập bên trong nội đô của các lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng bằng một đội hình dày đặc thứ quân…
Tổng cộng trước ngày ta tiến công địch ở Sài Gòn - Gia Định (31-1-1968), riêng lực lượng bảo vệ thành phố của địch có 3 sư đoàn Mỹ, 3 sư đoàn ngụy, 8 tiểu đoàn dù và thủy Quân lục chiến, một liên đoàn an ninh thủ đô cùng hơn 20 vạn bảo an, dân vệ, cảnh sát dã chiến, các chi đội và chi đoàn cơ giới, hàng ngàn khóa sinh quân sự ở Quang Trung, Thủ Đức, hàng ngàn thanh niên chiến đấu.
Đánh giá thế bố trí của địch ta thấy vòng ngoài địch đưa các sư đoàn, lữ đoàn ra phòng ngự chứng tỏ chúng coi trọng sự đối phó với các sư đoàn chủ lực của Miền, chúng bố trí lực lượng khá dày, liên hoàn, có thể cơ động được nhanh ở những tuyến phòng thủ bên ngoài, còn ở ven đô và nội đô có nhiều sơ hở, lực lượng bảo vệ nhiều nhưng lính đi phép tết hoặc trốn về quê ăn tết, quân số chỉ còn lại 1/3.
Về phía ta việc chuẩn bị cho kế hoạch tổng công kích - tổng khởi nghĩa đã tiến hành từ nhiều năm trước nhưng do Mỹ đưa quân trực tiếp vào nên phải tập trung đánh Mỹ. Vì vậy khicó quyết tâm của Bộ Chính trị, Trung ương Đảng, thời gian vô cùng gấp rút, công tác chuẩn bị hết sức khẩn trương, vừa quán triệt ở câp trên, vừa phải triển khai xuống cấp dưới, tổ chức lại chiến trường (hình thành các phân khu), đôn quân, xốc lại lực lượng trong không khí gấp rút. Từ cán bộ cơ sở trở xuống chưa được học tập nhiều, chỉ biết chuẩn bị súng đạn trong tư thế sẵn sàng chờ lệnh tấn công địch.
Ngày 25-10-67, Trung ương Cục ra Nghị quyết xác định miền Đông Nam Bộ và Sài Gòn - Gia Định là trọng điểm trong đó hướng chủ yếu là Sài Gòn, tổ chức 6 phân khu trên cơ sở 5 cánh trước đây, 5 phân khu vòng ngoài có phần đất của khu Sài Gòn - Gia Định và một phần đất của các tỉnh khác xưng quanh khu Sài Gòn - Gia Định, 5 phân khu được tổ chức theo phương hướng "đuôi dài, mũi nhọn, thọc sâu".
Tại nội thành Sài Gòn, sử dụng toàn bộ lực lượng của đoàn biệt động F100 và biệt động các cánh, ngành đã ém trong thành phố bất ngờ đánh đồng loạt một số mục tiêu thuộc các cơ quan đầu não của Mỹ ngụy ờ Sài Gòn như dinh Độc Lập, đài phát thanh, Bộ tổng tham mưu, cổng Phi Long, Bộ tư lệnh Hải Quân, sứ quán Mỹ, Tổng nha cảnh sát, Biệt khu thủ đô, khám Chí Hòa và dùng một sô đội biệt động để dẫn đường và phục vụ cho các lực lượng tấn công vào thánh phố cùng đồng bào nổi dậy giành chính quyền về tay nhân dân.
Bộ Chỉ huy Miền chỉ thị cho lực lượng biệt động thành phố bất ngờ đánh chiếm cho được 9 mục tiêu hoặc làm cho tê liệt một thời gian nhất định, giữ dầu cầu, chờ lực lượng mũi nhọn vào tiếp ứng, 9 mục tiêu đó là:Dinh Độc Lập, Đài phát thanh, Bộ tổng tham mưu ngụy, Đại sứ quán Mỹ, Sân bay Tân Sơn Nhất,Tổng nha cảnh sát, Biệt khu thủ đô, Bộ tư lệnh Hải Quân, Khám Chí Hòa.
Theo kế hoạch đã được vạch ra, ngày 31-1-1968 cuộc tổng tấn công và nổi dậy đồng loạt đã diễn ra hầu hết các thành phố và thị trấn quan trọng ở miền Nam. Tại Sài Gòn, đầu não của chế độ Mỹ ngụy, ta đã bất ngờ tập kích các mục tiêu quan trọng trong thành phố như dinh Độc Lập, tòa đại sứ Mỹ, đài phát thanh, Bộ Tổng tham mưu, Bộ tư lệnh Hải quân, sân bay Tân Sơn Nhất (trong đó có Bộ chỉ huy quân sự Mỹ), căn cứ pháo binh cổ Loa, căn cứ thiết giáp Phù Đổng, kho dự trữ chiến lược Hạnh Thông Tây, các kho Nhà Rồng, Xóm Chiếu... Trong lúc đó thì tự vệ thành phố, nhân dân và một số quân giải phóng thọc vào đánh nhiều cơ quan ngụy quyền ở các khu phố, làm chủ phần lớn quận 7, quận 8, quận 6, quận 5, quận 4, là những quận đông dân nhất trong số 8 quận nội thành, chưa kể những vùng Bình Hòa, Hàng Xanh, Gò Vấp, Thị Nghè, Phú Nhuận, Bà Quẹo,...thuộc Gia Định…
Cuộc tiến công của ta trong tháng 2 và tháng 5-1968 đều đã làm cho địch bị động và lúng túng. Chúng đã phản ứng điên cuồng, dùng bom, pháo với mức độ lớn đánh phá những vùng đông dân cư trong thành phố. Bom đạn Mỹ đã giết hàng ngàn dân thường và phá hủy hơn 19.000 căn nhà. Các chiến sĩ giải phóng vừa đánh địch vừa giúp đỡ đồng bào cứu chữa những người bị thương, dập tắt các đám cháy, hướng dẫn đồng bào đào hầm hố, công sự tránh bom đạn.
Kết quả chung của 2 đợt, quân dân Sài Gòn - Gia Định đã loại ra khỏi vòng chiến 47.000 tên địch, có 2500 tên Mỹ, 21 tiểu đoàn và 97 đại đội, bắn roi và phá hủy 500 máy bay, 1480 xe quân sự, có 630 xe tăng và xe bọc thép, bắn chìm 10 tàu, đột phá 46 kho bom đạn và xăng dầu, phá 29 cầu, hạ 150 đồn bót. Tại thành phô, từ sau đợt 2 đến cuối năm 1968 ta không mở cuộc tấn công đợt 3 nữa nhưng hoạt động vũ trang của ta ở nội thành vẫn nổ ra.
Qua cuộc tiến công và nổi dậy của quân ta ở miền Nam, địch bị thất bại thảm hại buộc chúng phải thay đổi chiến lược. Ngày 30-3-1968, Oétmolen qua Sài Gòn tuyên bố bỏ "tìm diệt" thay bằng chiến lược "quét giữ". Thực hiện chiến lược này địch tập trung lực lượng đánh phá hòng đẩy lực lượng vũ trang của ta ra xa thành phố, nhưng chúng đã không thực hiện được ý đồ đó mà sau hai đợt tiến công của ta, uy thế Mỹ giảm sút, bè lũ Thiệu-Kỳ bị cô lập hơn trước.