Thường xuyên tổng kết thực tiễn, rút ra những bài học kinh nghiệm về công tác xây dựng Đảng trong thời gian qua.
Đảng ta coi trọng nghiên cứu, phát triển lý luận, từng bước làm rõ mô hình và con đường phát triển của đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Nhiều chủ trương, chính sách đúng đắn, họp lòng dân của Đảng đã đi vào cuộc sống và phát huy tác dụng.
Đảng ta coi trọng đổi mói tư duy, khắc phục những khuyết điểm chủ quan, duy ý chí. Công tác nghiên cứu lý luận được Đảng quan tâm và đẩy mạnh, góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận quan trọng do thực tiễn cuộc sống đặt ra. Công tác tư tưởng bước đầu có những đổi mới về nội dung, hình thức và biện pháp cho phù hợp với tình hình mới.
Đảng ta giành nhiều công sức xây dựng hệ thống tổ chức và cơ cấu bộ máy, từng bước sắp xếp, kiện toàn hợp lý theo hướng tinh gọn, hiệu quả, giảm đầu mối trung gian, khắc phục một bước sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, nâng cao tính chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của các địa phương, đơn vị. Quy định cụ thể, hợp lý về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, phương thức lãnh đạo, mối quan hệ, lề lối làm việc giữa các tổ chức đảng các cấp.
Đảng chủ trương hướng về cơ sở, quan tâm chỉ đạo xây dựng tổ chức cơ sở Đảng, kiện toàn tổ chức cơ sở đảng khu vực nông thôn, các doanh nghiệp, chú ý xây dựng cơ sở đảng ở các vùng sâu, vùng xa. Bước đầu nghiên cứu việc xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong các doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nuớc ngoài. Đã xác định chức năng, nhiệm vụ của nhiều loại hình cơ sở đảng phù hợp trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bước đầu tổng kết một số mô hình tiên tiến và kinh nghiệm mới về xây dựng tổ chức cơ sở đảng.
Đảng coi trọng xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, từng bước thực hiện tốt hơn quyền làm chủ của nhân dân, phát huy sức mạnh các tầng lớp nhân dân trong công cuộc đổi mới. Việc Đảng chủ trương tự phê bình, đấu tranh với tệ quan liêu, lãng phí, xử lý nghiêm những vụ tham nhũng, tiêu cực được nhân dân đồng tình, ủng hộ.
Đảng thường xuyên đổi mới phương thức lãnh đạo, đổi mới phong cách công tác đã có nhiều tiến bộ tích cực, phát huy dân chủ trong Đảng. Từng bước cụ thể hóa và thể chế hóa các quan điểm của Đảng thành những quy định về phương thức lãnh đạo của Đảng, nhất là phương thức Đảng lãnh đạo Nhà nước, khắc phục một phần khuynh hướng buông lỏng, xem nhẹ, hoặc bao biện, làm thay.
Bên cạnh những kết quả đạt được như đã nêu, công tác xây dựng Đảng còn bộc lộ những yếu kém cần khắc phục.
Đại hội IX của Đảng đã nhận định, cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng, tiến hành tự phê bình và phê bình trong các cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ chủ chốt từ Trung ương đến cơ sở theo tinh thần Nghị quyết Trung uơng 6 (lần 2), khóa VIII thu được một số kết quả nhất định, nhưng còn nhiều mặt chưa đạt yêu cầu đề ra. Nhất là chưa ngăn chặn, đẩy lùi được những biểu hiện suy thoái vè chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, tệ quan liêu, xa dân, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Tình trạng đó đã và đang làm giảm sút uy tín, thanh danh của Đảng, làm xói mòn niềm tin của nhân dân, trở thành một trong những nguy cơ lớn hiện nay.
Công tác tư tưởng những năm qua còn chậm đổi mới nội dung và phương thức nên tính chiến đấu, tính thuyết phục và hiệu quả chưa cao trong xây dựng, củng cố niềm tin, giải đáp những băn khoăn, vướng mắc, mâu thuẫn nảy sinh trong quá trình đổi mới. Chưa làm tốt chức năng dự báo tình hình, chuẩn bị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên chủ động đi vào kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. Công tác giáo dục đạo đức, lối sống chưa thường xuyên, liên tục, có mặt lại buông lỏng, xem nhẹ. Cuộc đấu tranh chống các quan điểm sai trái, cơ hội chưa kịp thời, thiếu chủ động. Công tác lý luận còn chưa theo kịp yêu cầu của công cuộc đổi mới. Trong chỉ đạo, quản lý cũng như hoạt động của báo chí còn yếu kém, khuyết điểm chậm được khắc phục.
Công tác tổ chức còn bất cập, chưa kịp thời xây dựng và hoàn thiện các tổ chức và các quy định bảo đảm chức năng, nhiệm vụ giám sát trong Đảng và trong hệ thống chính trị. Mối quan hệ về chức năng, nhiệm vụ giữa tập thể và trách nhiệm cá nhân nguời đứng đầu chưa được quy định cụ thể, hiệu lực, hiệu quả điều hành thấp. Chưa chú trọng xây dựng và quan tâm chỉ đạo đúng mực đối với các tổ chức cơ sở đảng.
Chúng ta còn chậm đổi mới cơ chế, phương pháp và quy trình đánh giá, bổ nhiệm miễn nhiệm, từ chức đối với cán bộ. Công tác cán bộ chưa có những đóng góp đúng tầm với vị trí của nó trong cuộc đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng. Việc giáo dục, rèn luyện cán bộ về tư tuởng, đạo đức, lối sống, thực hành dân chủ và chế độ trách nhiệm chưa được coi trọng thường xuyên. Công tác giám sát trong Đảng và giám sát của nhân dân đối với các hoạt động của Đảng và Nhà nước chưa đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của một Đảng cầm quyền và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. Việc đổi mói phuơng thức lãnh đạo của Đảng còn chậm và lúng túng, trước hết là chậm ban hành những quy định cụ thể về Đảng lãnh đạo Nhà nuớc, Mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội và xây dựng các thể chế phối hợp giữa các tổ chức trong hệ thống chính trị.
Tình hình trên do nhiều nguyên nhân về khách quan và chủ quan. Đó là: Những mặt trái của kinh tế thị trường, của quá trình hội nhập và sự tác động nhiều mặt trước những biến động của tình hình thế giới đến đội ngũ cán bộ, đảng viên và công tác xây dựng Đảng với nhiều mức độ khác nhau.
Sự lãnh đạo của Đảng và xây dựng Đảng trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mở rộng và phát huy dân chủ là những vấn đề mới, khó khăn, nhưng chúng ta lại chưa dành nhiều công sức tương xứng cho công tác nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn.
Nhận thức về công tác xây dựng Đảng ở mức độ nhất định còn chưa đầy đủ và sâu sắc, có mặt chưa rõ, chưa thống nhất về yêu cầu, nội dung, giải pháp đổi mới, chỉnh đốn Đảng. Tổ chức thực hiện các Nghị quyết, chủ trương về tăng cường công tác xây dựng Đảng có nơi, có lúc chưa nghiêm và thiếu các biện pháp cụ thể, đồng bộ, chưa đầu tư đúng mức thời gian, công sức, trí tuệ cho công tác quan trọng này. Công tác kiểm tra còn nhiều hạn chế cả về tổ chức, hoạt động và chưa có cơ chế giám sát chặt chẽ.
Công tác xây dựng Đảng thời gian qua đã cho ta những nhận thức quan trọng cần rút ra là: Phải thường xuyên coi trọng công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. Đảng phải thường xuyên chăm lo xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên có đủ bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức và năng lực trí tuệ để gánh vác nhiệm vụ, làm cho đảng viên thực sự là tấm gương sáng về sự gương mẫu về trí tuệ và đạo đức, lối sống trong xã hội để nhân dân noi theo.
Kiên trì thực hiện đúng các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng, xây dựng hệ thống tổ chức bộ máy trong sạch, vững mạnh, có hiệu lực, hiệu quả, chăm lo xây dựng và giữ vững khối đoàn kết thống nhất trong Đảng. Đảng gắn bó mật thiết với nhân dân, bảo vệ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, dựa vào dân để xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Coi việc kiểm tra, giám sát việc thực hiện các nghị quyết của Đảng là một phương thức lãnh đạo quan trọng, có hiệu lực để phát huy ưu điểm, loại trừ thiếu sót, làm cho các tổ chức đảng, cơ quan nhà nước và cán bộ, đảng viên ngày càng trong sạch, vững mạnh. Thường xuyên coi trọng đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng nhằm nâng cao vai trò và năng lực lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý nhà nước, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của Mặt trận, các đoàn thể chính trị, xã hội và toàn thể nhân dân.
Sự nghiệp đổi mới đất nước đang đặt ra những nhiệm vụ ngày càng cao đòi hỏi các cấp bộ đảng phải tiếp tục xây dựng, chỉnh đốn, nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng trong hoàn cảnh mới. Các cấp bộ đảng không ngừng đổi mới việc ra quyết định của Đảng bảo đảm phát huy được trí tuệ tập thể, kết hợp sự lãnh đạo của Đảng và vai trò làm chủ của nhân dân.
Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng các hình thức, phương pháp thực hiện dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện, trong các mặt công tác của đời sống xã hội. Bảo đảm sự chỉ đạo tập trung nhằm giữ vững và thực hiện đúng các quy định: tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, thiểu số phục tùng đa số, cá nhân phục tùng tổ chức, cấp dưới phục tùng cấp trên.
Mỗi cán bộ, đảng viên dù ở cương vị nào đều phải nêu cao tinh thần trách nhiệm gương mẫu thực hiện đúng kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước, thực hiện tốt nhiệm vụ được giao, khắc phục tình trạng buông lỏng kỷ luật, kỷ cương, vô trách nhiệm, ỷ lại, dựa dẫm vào tập thể khi thực thi công việc.
Thực hiện đoàn kết, thống nhất trong Đảng, coi đó là truyền thống quý báu của Đảng ta, là nhân tố tạo nên sức mạnh vô địch của cách mạng, là nguyên tắc quan trọng trong tổ chức và hoạt động của Đảng. Đoàn kết, thống nhất trong Đảng là cơ sở để xây dựng khối đoàn kết toàn dân tộc. Sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng phải được xây dựng trên cơ sở đường lối chính trị, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng và tình thương yêu đồng chí. Mọi cán bộ, đảng viên nghiêm túc chấp hành nghị quyết của tập thể, đồng thời biết tôn trọng, lắng nghe ý kiến của người khác, không vội vàng quy chụp. Chống chủ nghĩa cá nhân, tư tưởng kèn cựa địa vị, trục lợi, cục bộ địa phương.
Xây dựng các cơ chế, chính sách, hình thức tổ chức, tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân tham gia công việc của Đảng, của Nhà nước; giám sát, kiểm tra cán bộ, đảng viên.
Xác định rõ những nội dung chính của công tác xây dựng Đảng hướng vào nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng hiện nay.
Chúng ta thường xuyên coi xây dựng Đảng về chính trị là vấn đề cốt tử, là nhiệm vụ quan trọng nhất trong toàn bộ công tác xây dựng Đảng. Có đường lối chính trị đúng đắn, phản ánh đúng quy luật khách quan sẽ đáp ứng đúng yêu cầu thực tiễn, phù hợp với nguyện vọng của nhân dân, xác định rõ mục tiêu, phương hướng và giải pháp cơ bản để tổ chức thực hiện mọi hoạt động trong tiến trình phát triển của đất nước.
Hiện nay, cách mạng nước ta đang ở bước phát triển mới rất quan trọng, đòi hỏi Đảng ta phải tiếp tục bổ sung, phát triển, cụ thể hóa cuơng lĩnh, đường lối chính trị, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội để tranh thủ thời cơ, đây lùi nguy cơ, vượt qua thách thức đưa sự nghiệp đổi mới đi vào chiều sâu, bảo đảm phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững. Phấn đấu hoàn thành chiến lược xây dựng đất nước 10 năm (2001 - 2010), sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển; nâng cao rõ rệt đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân; tạo nền tảng đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại; thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được hình thành cơ bản và đồng bộ; vị thế của nước ta trên trường quốc tế tiếp tục được nâng cao.
Để tổ chức thực hiện đường lối đúng đắn trong điều kiện mới, Đảng nắm vững và vận dụng một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc; tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại, tri thức mới của thời đại; kết hợp chặt chẽ sự kiên định về nguyên tắc, chiến lược với sự vận dụng mềm dẻo về sách lược, chống giáo điều, bảo thủ, trì trệ hoặc nóng vội, đổi mới vô nguyên tắc.
Đảng thường xuyên bám sát thực tiễn, tổng kết lý luận, chú trọng những nhân tố mới, ủng hộ và khuyến khích cái mới phù họp với quy luật khách quan. Đồng thời coi trọng nghiên cứu khoa học, kết hợp lý luận với thực tiễn. Đặc biệt coi trọng việc nghiên cứu, vận dụng một cách sáng tạo toàn diện và hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh.
Đảng nâng cao năng lực tổ chức hoạt động thực tiễn để đưa đường lối, nghị quyết vào cuộc sống. Đồng thời qua nghiên cứu thực tiễn sinh động mà bổ sung, phát triển, hoàn thiện cương lĩnh, đường lối chính trị, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Trong tổ chức thực hiện, Đảng coi trọng việc cụ thể hóa, thể chế đường lối, tổ chức quản lý, điều hành, tăng cường kiểm tra, giám sát, kịp thời sơ kết, tổng két, phát huy trí tuệ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Coi trọng công tác tư tưởng nhằm quán triệt các quan điểm, chủ trương và giải pháp giữ vững ổn định chính trị, bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền, thống nhất đất nước; đẩy nhanh phát triển kinh tế, gắn tăng trưởng kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội và phát triển văn hóa.
Đổi mới mạnh mẽ nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lê-nin. Tiếp tục tuyên truyền giáo dục sâu rộng tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Tập trung giáo dục sự kiên định mục tiêu lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, giáo dục lòng tự tôn dân tộc, nêu cao chủ nghĩa yêu nước, năng lực hoạt động thực tiễn cho cán bộ, đảng viên đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới.
Đổi mới công tác tư tưởng nâng cao tính chiến đấu, tính thiết thực, tính thuyết phục. Giữ vững sự thống nhất về chính trị và tinh thần cách mạng trong Đảng và trong xã hội, củng cố niềm tin vững chắc của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trong sự nghiệp đổi mới đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa. Chủ động đấu tranh chống lại những quan điểm và luận điệu sai trái, phản động, kiên quyết làm thất bại mọi âm mưu "diễn biến hòa bình", bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch, giữ vững ổn định và phát triển đất nước. Chống mọi biểu hiện phai nhạt lý tưởng, cơ hội, chạy theo lợi ích cá nhân ích kỷ, đối lập với lợi ích chung của đất nước, của dân tộc. Xây dựng chiến lược văn hóa trong tình hình mới, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu những thành tựu trí tuệ và tinh hoa văn hóa của nhân loại, làm cho văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần của xã hội. Ngăn chặn sự xâm nhập của các loại văn hóa độc hại, lai căng. Tăng cường tuyên truyền đối ngoại.
Kiện toàn tổ chức bộ máy của Đảng và của cả hệ thống chính trị bảo đảm từng bước nâng cao chất lượng, trước hết là chất lượng chính trị của mỗi tổ chức cũng như của toàn hệ thống chính trị. Xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu bộ máy, cơ chế vận hành, lề lối làm việc. Tăng cuừng kỷ luật, kỷ cương, giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ, bảo đảm phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Đối mới và kiện toàn tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị đồng bộ, đặt dưới sự lãnh đạo chặt chẽ của Đảng, gắn với cải cách, đổi mới tổ chức, bộ máy của cơ quan nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội.
Thời kỳ đổi mới trong điều kiện kinh tế thị trường, có nhiều diễn biến phức tạp, tác động mạnh đến tư tưởng, tình cảm, phẩm chất, đạo đức lối sống của cán bộ, đảng viên. Bởi thế, việc chăm lo rèn luyện đạo đức cho cán bộ, đảng viên để mỗi người thực sự là tấm gương sáng về phẩm chất, đạo đức, lối sống cho nhân dân là rất cần thiết. Cán bộ, đảng viên ra sức học tập, quán triệt và làm theo đạo đức, tác phong cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư của Chủ tịch Hồ Chí Minh, sống có kỷ luật, kỷ cương theo quy định của Điều lệ Đảng và pháp luật của Nhà nước. Có quan hệ mật thiết với nhân dân, tôn trọng và bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân, không quan liêu, mệnh lệnh, độc đoán, chuyên quyền, mất dân chủ, không tham nhũng, tiêu cực và kiên quyết đấu tranh với các tệ nạn đó. Kết hợp việc xây dựng và thực hiện các chế độ trách nhiệm, nhất là trách nhiệm chính trị, đạo đức, pháp lý của các tổ chức đảng, các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội. Làm rõ trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, đơn vị đối với các công việc thuộc phạm vi lãnh đạo, quản lý và hoạt động thực tiễn. Phân biệt rõ trách nhiệm tập thể và trách nhiệm cá nhân là cơ sở xem xét đánh giá ưu điểm, khuyết điểm cho từng tổ chức, cá nhân khi thực thi công việc.
Đầu tư, củng cố tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng để tăng cường nền tảng của Đảng, bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng trong mọi loại hình cơ sở.
Lấy sự chuyển biến từ cơ sở làm mục tiêu và thước đo kết quả tổng hợp của công tác xây dựng Đảng. Kết hợp chặt chẽ giữa xây dựng, củng cố tổ chức cơ sở đảng với xây dựng, củng cố các tổ chức trong hệ thống chính trị ở cơ sở. Đặc biệt coi trọng, củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động và sinh hoạt của các chi bộ, chi hội, chi đoàn ở các thôn, làng, bản, khu phố, tổ dân phố. Thực hiện tốt nhiệm vụ trung tâm là phát triển kinh tế, nhiệm vụ then chốt là xây dựng Đảng, bảo đảm quốc phòng, an ninh và giải quyết kịp thời những vấn đề xã hội bức xúc ở cơ sở. Tăng cường năng lực lãnh đạo của Đảng và hiệu lực quản lý của Nhà nước trong việc điều hòa các lợi ích xã hội của các tầng lớp dân cư, các vùng, lĩnh vực, kết hợp hài hòa sự phát triển kinh tế với bảo đảm sự tiến bộ và công bằng xã hội.
Đổi mới công tác tuyên truyền, giáo dục đường lối, chính sách của Đảng trong nhân dân, bảo đảm khách quan, có hệ thống và có sức thuyết phục để nhân dân thấy rõ cả thành tựu và thiếu sót, khó khăn khách quan và khuyết điểm chủ quan, quyền lợi và trách nhiệm công dân để cùng với Đảng và Nhà nước thực hiện thắng lợi mục tiêu đã đề ra. Đồng thời, đấu tranh vạch trần âm mưu, thủ đoạn xuyên tạc, lợi dụng dân chủ để phá hoại mối quan hệ giữa Đảng và nhân dân.
Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, làm cho sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước có hiệu lực hơn, quyền làm chủ của nhân dân được phát huy và thực hiện tốt phương châm Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ là sự đổi mới công tác xây dựng Đảng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng hiện nay.
Trần Quang Nhiếp
Nguồn: Tạp chí cộng sản. – Số 21 tháng 11/2005. – Tr. 17-18, 23