Trải qua hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc, chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, cha ông ta đã phải hy sinh biết bao xương máu để giành độc lập về cho Tổ quốc. Hàng vạn hàng triệu người đã ngã xuống trên mảnh đất quê hương. Và trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp mà điển hình là trận chiến Điện Biên Phủ “mốc son chói lọi, chấn động địa cầu”, đã có không ít những anh hùng dân tộc đã ngã xuống cho chiến thắng đó, xương máu của họ đã nhuộm đỏ cho lá cờ tổ quốc thêm thắm thêm vinh quang, khi đó những anh hùng này đang ở tuổi đời còn rất trẻ, mới mười tám đôi mươi thậm chí còn trẻ hơn nữa. Nhưng lòng yêu nước của họ thì không hề nhỏ, những anh hùng như Phan Đình Giót, Bế Văn Đàn, Tô Vĩnh Diện… họ đã trở thành tượng đài bất tử. Trong số đó có những anh hùng mà sự đóng góp của họ trong cuộc chiến này không hề kém cạnh và lặng thầm. Đảng, Nhà nước đã ghi nhận những cống hiến hi sinh to lớn ấy của họ bằng việc phong tặng và truy tặng họ danh hiệu cao quý: Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Tiêu biểu đó là như anh hùng quân đội nhân dân Trần Can người đã cắm cờ “quyết chiến, quyết thắng” đầu tiên trên nóc lô cốt ngay trong trận đánh đầu tiên đồi Him Lam.
Trần Can sinh năm 1931, dân tộc Kinh, quê ở xã Sơn Thành, huyện Yên Thành, tinh Nghệ An, nhập ngũ tháng 1 năm 1951. Khi hy sinh đồng chí là đại đội phó bộ binh thuộc trung đoàn 209, đại đoàn 312, đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam.
Từ hồi còn nhỏ Trần Can đã rất ham thích đi bộ đội để được cầm súng giết giặc cứu nước. Lớn lên, đã 3 lần đồng chí xung phong tình nguyện xin đi bộ đội, nhưng vì sức yếu nên mãi lần thứ tư mới được chấp nhận.
Từ khi vào bộ đội, Trần Can chiến đấu rất dũng cảm, mưu trí, chỉ huy hết sức linh hoạt. Trong mọi trường hợp khó khăn ác liệt, đồng chí đều kiên quyết dẫn đầu đơn vị vượt lên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ; đã hai lần đồng chí bị thương nặng vẫn tiếp tục chiến đấu, chỉ huy đơn vị kiên quyết tiến công tiêu diệt địch. Tấm gương của đồng chí đã thiết thực cổ vũ phong trào thi đua giết giặc lập công sôi nổi trong toàn đơn vị.
Chiến dịch Tây Bắc năm 1952, trong trận đánh địch ở Ban Hoa, Trần Can làm nhiệm vụ xung kích, vừa có lệnh xung phong đồng chí đã nhanh chóng cùng tiểu đội vượt qua cửa mở, dùng thủ pháo diệt một ụ súng địch rồi lập tức phát triển sâu vào bên trong. Khi tiểu đội bị thương vong hết, đồng chí tự động sát nhập với hai đồng chí của tiểu đội khác lập thành một tổ tiếp tục chiến đấu. Đồng chí dẫn đầu tổ diệt luôn ba ụ súng nữa và đánh thẳng vào sở chỉ huy địch diệt cơ quan đầu não, bắt sống 22 tên, thu 17 súng các loại.
Trong trận đánh đồn Him Lam mở đầu cho chiến dịch Điện Biên Phủ, Trần Can được giao nhiệm vụ chi huy tiểu đội thọc sâu diệt sở chỉ huy và cắm lá cờ “Quyết chiến quyết thắng” của Hồ Chủ tịch giao cho quân đội lên đồn giặc. Khi nổ súng, mặc cho hỏa lực địch bắn ra dữ dội, đồng chí dẫn đầu tiểu đội vượt qua lô cốt tiền duyên, chọc thẳng vào đánh chiếm sở chỉ huy như một mũi dao nhọn cắm vào giữa tim gan địch, rồi nhảy lên nóc lô cốt cắm cờ. Sau đó chỉ huy tiểu đội diệt bọn địch còn lại trong hầm ngầm, bắt 25 tên, thu nhiều súng.
Trong trận đánh điểm cao 507, Trần Can đã dũng cảm dẫn đầu tiểu đội xông lên áp đảo địch, chiếm mỏm cột cờ. Địch bắn pháo dữ đội và cho quân đánh chiếm lại. Ta với địch giành giật nhau từng thước đất hết sức quyết liệt. Đồng chí đã cùng đồng đội kiên quyết giữ vững và tiến công đánh bại 4 đợt phản kích của chúng. Địch lại xông lên trong đợt công kích thứ năm, chúng ném lựu đạn tới tấp trước khi xung phong, Trần Can nhặt ném lại và chỉ huy đơn vị nhảy lên hào đánh giáp lá cà với địch. Cán bộ đại đội bị thương vong hết, bản thân Trần Can cũng bị thương, nhưng đồng chí vẫn quyết tâm thay thế cán bộ đại đội chỉ huy đơn vị chiến đấu suốt một đêm. Sáng hôm sau, đồng chí tập trung thương binh nhẹ lại, động viên bộ đội, chấn chỉnh tổ chức, củng cố trận địa. Địch lại phản kích lên dữ dội, mong đánh bật quân ta, giành lại cửa ngõ tiến vào Mường Thanh. Trần Can chỉ huy đơn vị đánh tan đợt phản kích của chúng, kiên quyết giữ vững trận địa, tạo thế cho đơn vị tiến vào trung tâm Mường Thanh. Đồng chí Trần Can đã hy sinh anh dũng sáng ngày 7 tháng 5 năm 1954, ngày kết thúc chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử.
Trần Can đã được tặng thưởng 1 Huân chương Quân công hạng Ba, 2 Huân chương Chiến công hạng Nhất, 2 lần được bầu là Chiến sĩ thi đua của đại đoàn.
Ngày 7 tháng 5 năm 1956, Trần Can được Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa truy tặng Huân chương Quân công hạng Nhì và danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.
Chiến tranh đã qua đi đã được 65 năm nhưng tấm gương anh dũng và những đóng góp của các anh hùng không thể không nhắc tới. Một lần nữa xin được tri ân một trong những người con nước Việt ưu tú gan dạ và cũng là một trong những Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Trần Can, qua đó để thấy rõ những hành động quả cảm, cùng với những chiến công vang dội trong chiến đấu, lao động, để thấy được một phần cuộc sống với những nét đời thường giản dị, mà các anh hùng đã đóng góp kể cả hi sinh tuổi thanh xuân, máu xương, tính mạng của mình cho nền độc lập tự do ngày hôm nay của dân tộc Việt Nam. Đó cũng nhằm ôn lại quá khứ lịch sử hào hùng của dân tộc và góp phần giáo dục truyền thống cho các thế hệ trẻ Viêt Nam hôm nay và mai sau.
(Tài liệu tham khảo 100 gương mặt anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. / Nguyễn Anh Thái, Hà Tiến Thăng. – Thanh niên, 2014. )
Hồng Hạnh