Những Nhà Giáo Tiêu Biểu Việt Nam

Do được đọc những sách của Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu, những tác phẩm của Rousseau, Voltaire (được dịch ra chữ Hán), ông bỏ hẳn quan niệm học hành theo nho học, mà thiên về tư tưởng dân quyền, tự do, bình đẳng. Cả tính nết của ông cũng thay đổi, không khắc nghiệt và độc đoán với học trò, con cháu. Thời gian ở Nam Vang và về Hà Nội, ông chuyên soạn các bộ sách: Quốc sự phạm lịch sử, Hán tự quốc âm,Ấu học tùng đàm và dịch các bộ Luận Ngữ, Mạnh Tử. Ông liên hệ mật thiết với các nhà cách mạng như Nguyễn Mậu Cương ở Thái Bình, Phan Bội Châu ở Nghệ An, Huỳnh Thúc Kháng ở Quảng Nam… Năm 1926, ông ở trong ban tổ chức lễ truy điệu Phan Chu Trinh tại Hà Nội.

Gia đình Lương Văn Can đều tham gia cách mạng. Các con trai ông đều hoạt động chính trị. Lương Trúc Đàm dạy trường Đông Kinh nghĩa thục với cha. Lương Ngọc Quyến theo Phan Bội Châu sang học ở Nhật, sau về tham gia lãnh đạo khởi nghĩa Thái Nguyên. Lương Nghị Khanh cũng hoạt động Đông Du. Có tám con thì năm con trai đều lần lượt chết trước ông. Nhân dân rất kính trọng ông. Ngay khi ông còn sống, ở Nhị Khê đã có trường học mang tên là Trường Lương Văn Can (1924) bên cạnh đền thờ Nguyễn Trãi.

Sưu tầm