Năm 1906, Trần Quý Cáp đang lo tổ chức hội nông ở Yến Nê (Hoà Vang) thì nhận được giấy bổ nhiệm làm giáo thụ phủ Thăng Bình. Ông đã biến trường này gần như thành một trung tâm truyền bá tư tưởng Duy Tân. Ảnh hưởng rộng lớn của ông trong đồng bào Quảng Nam làm cho thực dân Pháp và quan lại lo ngại, chúng điều ông vào huyện Tân Định (Khánh Hoà).
Năm 1908, nổ ra cuộc chống thuế ở Quảng Nam, phần lớn thân sĩ trong tỉnh tham gia đều bị bắt. Trong một bức thư gửi về Quảng Nam cho bạn, Trần Quý Cáp viết:
“Cận văn, ngô châu cử nhất khoái sự, ngô văn chi.Khoái thậm! Khoái thậm!”
(Gần đây, tôi nghe ở tỉnh nhà có làm được một việc rất thú. Tôi nghe tin lấy làm khoái lắm ! Khoái lắm !).
Địch căn cứ vào đó, bắt và khép ông vào tội mưu phản. Ông bị án chém ngang lưng tại bãi sông Cạn, gần phủ lỵ Diễn Khánh ngày 5-6-1908, khi mới 38 tuổi. Cái chết của ông gây xúc động, thơ ca phúng viếng rất nhiều, tôn vinh ông là một lãnh tụ trong nhóm tân học. Thơ khóc của Huỳnh Thúc Kháng có câu:
Trực tương tân học khai nô lụy
(Đem cái học mới mà mở đường ra khỏi kiếp nô lệ)
*
* *
Trong số các chí sĩ duy tân, Trần Quý Cáp là người say sưa nhất, sử dụng trường học và khả năng diễn thuyết để hô hào tân học... Ông đi vào cơ sở, lăn lộn trong nông thôn, mải miết phấn đấu cho lý tưởng duy tân và giải phóng đất nước. Có lẽ ông cũng là người thầy bình dân nhất, gắn bó với quần chúng nhất trong số các nhà nho cũ và mới... còn để lại một số bài thơ ca trù và thơ nôm, thơ đả kích được phổ biến như: Khuyên học chữ quốc ngữ, Công kích lối học từ chương, Đánh đổ quan tham lại nhũng v. v...
Sưu tầm.