Nhắc tới chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954), nhân dân Việt Nam và thế giới thường nghĩ ngay đến cụm từ “chiến thắng lừng lẫy năm châu – chấn động địa cầu”. Với chiến thắng ấy, mảnh đất Điện Biên ấy từ lâu đã trở thành chất liệu, là khơi nguồn cảm hứng để các văn nghệ sĩ nước ta cho ra đời nhiều tác phẩm xuất sắc ở mọi thể loại.
Khối lượng tác phẩm văn học nghệ thuật sáng tác về Điện Biên Phủ trong suốt 65 năm qua là một khối lượng khổng lồ. Có những tác phẩm mặc dù ra đời cách đây rất lâu nhưng vẫn được người dân nhiệt tình đón nhận với những tình cảm tốt đẹp nhất đã chứng tỏ sức sống mãnh liệt của những tác phẩm đó.
Với thơ, không ai có thể quên được bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” của nhà thơ Tố Hữu là bài thơ hay nhất và cũng ra đời sớm nhất ca ngợi chiến thắng lịch sử vang dội này. Bài thơ đã đi vào cuộc sống, đi vào lòng người và luôn được nhắc lại từ trong sinh hoạt của nhân dân, của bộ đội đến học sinh, sinh viên trong các giảng đường.Những vần thơ dễ đọc, dễ hiểu, dễ nhớ. Dù các câu thơ ở đoạn đầu hoàn toàn là hô khẩu hiệu nhưng vì được tác giả đặt trong hoàn cảnh chiến thắng nên chúng không chỉ đơn thuần là khẩu hiệu mà có tác dụng hô ứng cho niềm vui vỡ òa, ngợi ca đất nước vinh quang, ngợi ca lãnh tụ Hồ Chí Minh, ngợi ca vị tướng có tài thao lược là Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ngợi ca các chiến sĩ Điện Biên anh dũng tuyệt vời. Không chỉ vậy có những đoạn trong bài miêu tả hành động hy sinh của quân và dân ta trong suốt 56 ngày đêm “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt”, đồng thời sử dụng khẩu ngữ, nhằm hạ thấp kẻ địch, nhấn mạnh thất bại thảm hại của quân địch không thể tránh khỏi khi đối đầu với cả một dân tộc anh hùng.
Tiểu thuyết đầu tiên viết về chiến dịch Điện Biên Phủ là Người người lớp lớp (dày 239 trang gồm ba tập, in vào năm 1954-1955) của Trần Dần được viết ngay sau khi chiến dịch kết thúc - cũng là cuốn tiểu thuyết đầu tiên của văn học cách mạng Việt Nam - là Ngoài ra, còn có một số tiểu thuyết khác viết về đề tài chiến dịch Điện Biên Phủ, trong đó có thể kể đến “Cao điểm cuối cùng” của Hữu Mai được công bố lần đầu vào năm 1961.
Với âm nhạc, “Chiến thắng Điện Biên” của nhạc sỹ Đỗ Nhuận - Một bài hát được sinh ra ngay trong đêm trận chiến cuối cùng kết thúc. Giai điệu ca khúc âm vang hào hùng đó, vừa thấy không khí nô nức chiến thắng, vừa thấy thân quen. Ca khúc là sự kết hợp tài tình giữa dân ca đồng bằng Bắc Bộ với những nét âm nhạc của dân tộc Tây Bắc. Ngay sau khi bài hát “Chiến thắng Điện Biên” ra đời, Đài tiếng nói Việt Nam đã chọn giai điệu này để mở đầu cho buổi phát thanh hàng ngày vào lúc 5 giờ sáng. Năm 2000, một dàn nhạc kèn của thành phố Hannover – Đức đã đến Việt Nam và biểu diễn “Chiến thắng Điện Biên” với tiêu đề Giai điệu chiến thắng chứng tỏ sức lan tỏa của bài hát, của chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ với bạn bè thế giới.
Cùng với chiến dịch Điện Biên, các nhạc sĩ cũng cho ra đời hàng loạt ca khúc như Hò kéo pháo (Hoàng Vân), Trên đồi Him Lam (Đỗ Nhuận), Qua miền Tây Bắc (Nguyễn Thành), Đường lên Tây Bắc (Văn An), Tình ca Tây Bắc (Bùi Đức Hạnh). Những ca khúc ca ngợi những người chiến sĩ đã anh dũng hy sinh cho Điện Biên cũng đã được các nhạc sĩ viết lên với tất cả tình cảm chân thành của mình như Bế Văn Đàn còn sống mãi (Huy Du), Em bé Mường La (Trần Ngọc), Nhớ anh Phan Đình Giót (An Thuyên)… Những tác phẩm này dường như làm nên một nền văn nghệ Điện Biên kéo dài vô tận cho đến hôm nay và mai sau… Nối tiếp truyền thống sáng tác về Điện Biên trong những năm gần đây, các nhạc sĩ và biên đạo múa tên tuổi như nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha, Thao Giang, nhà biên đạo múa Lê Ngọc Canh… cũng đã cho ra đời nhiều bài ca, điệu múa về Điện Biên.
Về mỹ thuật (điêu khắc và hội họa) thể hiện về Điện Biên Phủ tuy không nhiều nhưng cũng có những tác phẩm tầm cỡ, hoành tráng ghi được dấu ấn đậm nét ở Điện Biên lịch sử như:
Tranh ký họa của họa sĩ Tô Ngọc Vân. Vào tháng 4/1954, khi chiến trường Điện Biên Phủ ác liệt nhất, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã lên đường ra mặt trận, hòa vào dòng người để đánh đuổi bọn thực dân. Tô Ngọc Vân đã trực tiếp tham gia và ghi lại không khí ác liệt của chiến trường cũng như sinh hoạt thường nhật của bộ đội ta ở Điện Biên qua các tác phẩm hội họa: Giáo viên dân tộc Thái, Cho ngựa ăn, Qua đèo, Qua suối, Trú quân… Tất cả những tác phẩm trong sự nghiệp hội họa của Tô Ngọc Vân đến nay đã được Nhà nước trưng thu và lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam để nhắc nhớ cho công chúng về tình yêu tổ quốc, về sự anh dũng, kiên cường của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến đánh đuổi bè lũ ngoại bang xâm lược.
Hay bức tranh sơn mài Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ của Nguyễn Sáng (Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1, năm 1996) được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia (30/12/2013). Bức tranh Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ của Nguyễn Sáng đã khắc họa rõ nét không gian của buổi lễ là một góc chiến hào chật hẹp giữa thời khắc cam go giữa hai trận đánh. Tác phẩm được rất nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa, mỹ thuật đánh giá cao với đầy đủ các giá trị: giá trị lịch sử, giá trị thẩm mỹ và giá trị văn hóa”.
Nhiều họa sĩ khác như Trần Khánh Chương, Ngô Mạnh Lâm, Vương Duy Biên, của Dương Hương Minh, tượng đài của Nguyễn Hải… cũng đã thể hiện được đề tài về Điện Biên Phủ trong các tác phẩm của mình khá rõ nét.
Về điện ảnh, các nhà làm phim Việt Nam đã mang đến cho khán giả nhiều bộ phim hay như: Ký ức Điện Biên (hay Người hàng binh), Địa chấn ở Điện Biên, Cột mốc vàng Điện Biên Phủ, Câu chuyện trên đồi A1, Điện Biên Phủ ngày nay...
Nhiều triển lãm ảnh về Điện Biên Phủ cũng được giới thiệu rộng rãi với công chúng:
“Dấu ấn Điện Biên Phủ và Văn hoá Du lịch Tây Bắc” kỷ niệm 60 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ tại sân Quảng trường Trung tâm Hội nghị - Văn hóa tỉnh Điện Biên gồm 223 bức ảnhtư liệu lịch sử giá trị về dấu ấn Điện Biên Phủ. Đặc biệt, những hình ảnh về Chủ tịch Hồ Chí Minh, sự quan tâm của Đảng, Nhà nước với đồng bào các dân tộc Tây Bắc
“Điện Biên Phủ - Thiên sử vàng chói lọi” được tổ chức trưng bày ngay tại Vũng Chùa - Đảo Yến - nơi an nghỉ của Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Tổng Tư lệnh quân đội Nhân dân Việt Nam gồm 60 bức ảnh chọn lọc về diễn biến của chiến dịch Điện Biên Phủ và Đại tướng Võ Nguyên Giáp, do các nghệ sĩ nhiếp ảnh và phóng viên Thông tấn xã Việt Nam thực hiện. Từ những hình ảnh đầu tiên khi Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Bộ Chính trị họp bàn quyết định mở chiến dịch lịch sử, diễn biến cuộc chiến đấu gian khổ, khốc liệt của quân và dân ta giành giật với địch từng tấc đất thiêng liêng của quê hương; trong đó nổi bật lên là những hình ảnh phản ánh tài thao lược của vị Tổng Tư lệnh - Đại tướng Võ Nguyên Giáp… cùng với những chú thích hết sức rõ ràng, cô đọng đã giúp cho người xem có thể hình dung một cách chân thực nhất về diễn biến của chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ - chiến dịch được coi là một trong những trận quyết chiến chiến lược lớn, tiêu biểu nhất, thể hiện đầy đủ nhất sức mạnh của dân tộc và thời đại trong lịch sử hàng nghìn năm đấu tranh bảo vệ Tổ quốc của dân tộc Việt Nam. Đồng thời cũng là một cách giáo dục bài học về lịch sử hết sức sinh động, ấn tượng, dễ hiểu, dễ nhớ cho thế hệ trẻ Việt Nam khi đến tham quan triển lãm và viếng mộ Đại tướng.
“Điện Biên Phủ - 60 năm Bản hùng ca”tại Trụ sở Thông tấn xã Việt Nam. Đây chính là nguồn tư liệu vô giá để minh họa lịch sử và để cho thế hệ hôm nay và mai sau hiểu rõ hơn về chiến thắng Điện Biên Phủ. gồm 120 bức ảnh màu và đen trắng, chia làm 2 phần: Phần 1: Chiến dịch Điện Biên Phủ: Gồm 60 bức ảnh đen trắng chọn lọc từ hàng ngàn bức ảnh tư liệu của TTTXVN, ghi lại những khoảnh khắc tiêu biểu nhất của trận quyết chiến chiến lược trên chiến trường Điện Biên Phủ. Phần 2: Điện Biên hôm nay: Gồm 60 bức ảnh của phóng viên TTXVN, phản ánh những thành tựu và sự đổi mới trên vùng đất Điện Biên – Chiến trường xưa trong 60 năm qua.
Lĩnh vực sân khấu, mặc dù số lượng tác phẩm còn ít nhưng một số tác phẩm lại gây ấn tượng mạnh như: Chèo “Mối tình Điện Biên” của Lưu Quang Thuận, “Ánh sao đầu núi” của Tào Mạt – Hoài Giao, “Thông điệp Điện Biên” của Nguyễn Khắc Phục và đặc biệt là vở “Bài ca Điện Biên” của Tất Đạt. Riêng Bài ca Điện Biên được coi là vở kịch lịch sử hoành tráng nhất từ trước tới nay với số lượng diễn viên tham gần 300 người được huy động từ nhiều đơn vị nghệ thuật.
Ngoài những văn nghệ sĩ trực tiếp tham gia chiến dịch và sáng tác ngay ở chiến trường Điện Biên Phủ, hơn nửa thế kỷ qua, chiến dịch Điện Biên Phủ vẫn luôn trở thành nguồn cảm hứng của nhiều văn nghệ sĩ Việt Nam trong sáng tạo nghệ thuật. 65 năm - với khối lượng tác phẩm lớn ở đủ loại hình, những tác phẩm văn học nghệ thuật của các văn nghệ sĩ đã góp phần tôn vinh chiến công vĩ đại của nhân dân ta, xây dựng nên tượng đài tinh thần, vinh quang bất diệt của dân tộc Việt Nam.
Nguyễn Sen (tổng hợp)