Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh được thành lập vào ngày 26 tháng 3 năm 1931, do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam sáng lập, lãnh đạo, rèn luyện. Những đoàn viên Thanh niên thuộc lớp đầu tiên đó là: Đồng chí Lê Hữu Trọng (Lý Tự Trọng), đồng chí Đinh Chương Long (Lý Văn Minh), đồng chí Vương Thúc Thoại (Lý Thúc Chất), đồng chí Hoàng Tự (Lý Anh Tự), đồng chí Nguyễn Sinh Thản (Lý Nam Thanh),...
Tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ hai, Trung ương Đảng đã dành một phần quan trọng trong chương trình làm việc để bàn về công tác thanh niên và đi đến những quyết định có ý nghĩa đặc biệt như: các cấp ủy Đảng từ Trung ương đến địa phương phải cử ngay các ủy viên của Đảng phụ trách công tác Đoàn,… Phong trào Đoàn Thanh niên đã lớn mạnh trên cả 3 miền Bắc, Trung, Nam và xuất hiện nhiều tổ chức Đoàn Thanh niên cơ sở với khoảng 1.500 đoàn viên. Một số địa phương đã hình thành tổ chức Đoàn Thanh niên từ xã, huyện đến cơ sở. Đoàn Thanh niên đã tập hợp sức mạnh đoàn kết của thanh niên từ Trung ương đến địa phương, giúp phong trào cách mạng, đổi mới nước nhà dành được nhiều thắng lợi to lớn.
Là tổ chức chính trị - xã hội lớn nhất của thanh niên Việt Nam, do Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, ngay từ khi ra đời, tổ chức Đoàn Thanh niên đã phát triển lớn mạnh, đáp ứng kịp thời những đòi hỏi cấp bách của phong trào thanh niên nước ta và là thành viên dự bị tiêu biểu cho Đảng Cộng sản Việt Nam. Từ khi thành lập đến nay, để phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ của từng thời kỳ cách mạng, Đoàn Thanh niên đã nhiều lần đổi tên, đó là:
Từ năm 1931 đến 1936, mang tên Đoàn Thanh niên cộng sản Việt Nam, Đoàn Thanh niên cộng sản Đông Dương.
Từ năm 1937 đến 1939 là Đoàn Thanh niên Dân chủ Đông Dương.
Từ tháng 11 năm 1939 đến 1941 là Đoàn Thanh niên phản đế Đông Dương.
Từ tháng 5 năm 1941 đến 1956 mang tên Đoàn Thanh niên cứu quốc Việt Nam.
Từ ngày 25/10/1956 đến 1970: Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam
Từ tháng 2 năm 1970 đến tháng 11 năm 1976 là Đoàn Thanh niên lao động Hồ Chí Minh.
Từ tháng 12 năm 1976 đến nay mang tên Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.
Từ khi ra đời, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đoàn Thanh niên đã phát huy được vai trò xung kích, luôn đi đầu trong mọi hoạt động cách mạng; gìn giữ bảo vệ độc lập, hòa bình và xây dựng, phát triển quê hương, đất nước. Với những tấm gương đoàn viên anh hùng hi sinh, gan dạ chiến đấu để hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ của Đảng, Đoàn Thanh niên luôn xứng đáng là cánh tay phải đắc lực của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Sinh thời, chủ tịch Hồ Chí Minh đã dành rất nhiều tâm tư, tình cảm cho tổ chức Đoàn Thanh niên – Những chủ nhân tương lai của đất nước. Bác đưa ra nhiều lời khuyên nhủ, răn dạy, chỉ bảo cho thanh niên, Bác nhắc: “…Đoàn phải nghiên cứu tìm ra những hình thức và phương pháp thích hợp để đoàn kết và tổ chức thanh niên”. Hay Bác đòi hỏi công tác thanh niên phải được nghiên cứu, tiến hành một cách khoa học, nghệ thuật, phải kiên trì, bán sát tâm tư, nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên để tiếp cận, tuyên truyền, giáo dục, vận động, thuyết phục họ đi theo tổ chức. Trong rất nhiều bài nói, bài viết, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Thanh niên là người chủ tương lai..”, “là Mùa Xuân của xã hội”, “Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên”, “cho nên toàn thể thanh niên ta phải đoàn kết chặt chẽ, xây dựng quê hương, đất nước ngày một tươi đẹp hơn”. Không phụ lòng mong mỏi của Bác, Thanh niên Việt Nam luôn gắng sức học tập, rèn luyện, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ mà Đảng và Bác giao phó.
Trong cuộc kháng chiến bảo vệ độc lập, hòa bình cho Tổ quốc, Đoàn Thanh niên đã hoàn thành xứ mệnh cao cả, là cánh tay phải đắc lực và thành viên dự bị tiêu biểu của Đảng Cộng sản Việt Nam. Hòa bình lặp lại, Đoàn viên – Thanh niên, vẫn luôn giữ vững truyền thống quý báu vẻ vang, xung kích, đi đầu, gắng sức học tập, tu dưỡng phẩm chất đạo đức, dựng xây quê hương, đất nước văn minh và giàu đẹp, xứng đáng với niềm tin, hy vọng của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu. Nhiều phong trào đoàn đội của Đoàn Thanh niên được đông đảo bạn trẻ học tập và noi gương, như: phong trào học sinh 3 tốt, sinh viên 5 tốt; chiến dịch Mùa Hè Xanh tình nguyện,… đã thực sự tạo được sức lan tỏa mạnh mẽ, đem lại hiệu quả thiết thực cho đời sống và người dân; góp phần làm cho mỗi đoàn viên tự cố gắng, tu dưỡng, rèn luyện bản thân, để cuộc sống ngày càng an bình, hạnh phúc, tươi đẹp hơn.
Nhân kỷ niệm 90 năm ngày thành lập Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh (26/3/1931 – 26/3/2021), Thư viện tỉnh Đồng Nai xin giới thiệu sơ lược về lịch sử hình thành, phát triển và những cống hiến vẻ vang của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh với sự nghiệp giải phóng dân tộc và phát triển đất nước. Qua đó, hun đúc tình yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào về truyền thống vẻ vang của Đoàn, Đội, góp phần tuyên truyền giáo dục Thanh niêm Việt Nam tiếp bước truyền thống vẻ vang ấy, gắng sức học tập và rèn luyện, dựng xây đất nước ngày càng văn minh, giàu đẹp. Đoàn thanh niên ngày nay, luôn khắc ghi lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh:
“Không có việc gì khó
Chỉ sợ lòng không bền
Đào núi và lấp biển
Quyết chí ắt thành công”
Đào Thanh