Đồng Nai là một địa phương có vị trí đặc biệt trong khu vực miền Đông và Nam Bộ, án ngữ một cửa ngõ quan trọng của thành phố Hồ Chí Minh và các hành lang chiến lược nối Sài gòn, các tỉnh Nam bộ với cả nước. Dựa vào thế rừng, núi, sông nước và địa hình tự nhiên, với truyền thống yêu nước, bám đất, bám làng luôn luôn hướng về cách mạng, Đảng bộ và lực lượng vũ trang Đồng Nai đã xây dựng được một thế trận vững chắc, không chỉ tiến công địch trên địa bàn, mà còn tạo ra một bàn đạp tiến công địch ở Sài Gòn – đầu não Mỹ, ngụy.
Để thống nhất lãnh đạo chỉ huy các lực lượng kháng chiến trong tỉnh, theo chỉ đạo của Khu Ủy, Bộ Tư lệnh Khu, ngày 15/5/1946 Tỉnh Ủy Biên Hòa triệu tập Hội nghị Quân sự toàn tỉnh tại Xóm Đèn - xã Tân Hòa - huyện Tân Uyên (nay thuộc tỉnh Bình Dương) và Quyết nghị hai vấn đề lớn: Thống nhất các lực lượng vũ trang gồm du kích trại huấn luyện Sở tiêu; Vệ quốc đoàn quận Châu Thành; Vệ quốc đoàn Biên Hòa, lấy tên Vệ quốc đoàn Biên Hòa; Xây dựng chiến khu Đ thành căn cứ kháng chiến của tỉnh.
Sự ra đời của lực lượng vũ trang tỉnh Đồng Nai là một tất yếu, đáp ứng được những yêu cầu đấu tranh chống áp bức đấu tranh giành chính quyền từ tay phát xít Nhật, thực dân Pháp.
Trong thời bình, lực lượng vũ trang Đồng Nai luôn giữ chắc tay súng bảo vệ quê hương đất nước
Là một bộ phận của Quân đội nhân dân Việt Nam, hình thành và phát triển trên vùng đất Miền đông gian lao và anh dũng, lại được thừa hưởng lịch sử hơn 300 năm hào khí Biên Hòa, Đồng Nai. Vì vậy, lực lượng vũ trang tỉnh hội tụ đầy đủ bản chất cách mạng và truyền thống tốt đẹp của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng: “Trung hiếu sắt son, dũng cảm kiên cường, chủ động sáng tạo, đoàn kết quyết thắng”. Với tinh thần quyết chiến, quyết thắng luôn giữ chắc tay súng bảo vệ quê hương đất nước, với tinh thần đoàn kết gắn bó với nhân dân, dựa vào nhân dân vì nhân dân mà chiến đấu.
Ba mươi năm chiến tranh giải phóng dân tộc, Biên Hòa - Đồng Nai luôn giữ một vị trí chiến lược quan trọng. Với đế quốc Mỹ và tay sai, Đồng Nai là trung tâm chỉ huy đầu não của địch ở miền Đông với những căn cứ quân sự lớn, những kho tàng, bến cảng quân sự quan trọng, nơi địch tập trung binh lực lớn cả quân viễn chinh Mỹ, các loại quân chư hầu và quân ngụy. Chiến trường Đồng Nai thường xuyên bị chia cắt. Đặt biệt từ sau năm 1969 đến 1971, địch kết hợp phá địa hình với phong tỏa kinh tế, đường giao thông gây cho ta nhiều khó khăn.
Sống và chiến đấu trên một chiến trường khó khăn, gian khổ như vậy, đòi hỏi lực lượng vũ trang địa phương phải luôn phát huy tinh thần tự lực, tự cường, sáng tạo và quan hệ chặt chẽ với nhân dân. Lực lượng vũ trang Đồng Nai đã thể hiện rõ bản lĩnh và bản chất “anh bộ đội Cụ Hồ”: luôn xác định rõ động cơ và lý tưởng chiến đấu của Đảng vì độc lập dân tộc, thống nhất đất nước. Lý tưởng và niềm tin đó đã làm nên sức mạnh tinh thần, giúp cho lực lượng vũ trang địa phương bám trụ địa bàn, chiến đấu kiên cường và vượt qua những thử thách lớn. Đặt biệt, trong hai giai đoạn khó khăn 1954 -1959, 1969 - 1971, lực lượng vũ trang Đồng Nai dù chiến đấu ở vùng ven đô thị, vùng nông thôn đồng bằng hay căn cứ, vẫn luôn thể hiện sự trung thành với lý tưởng chiến đấu, tin và dựa vào dân để vượt khó khăn, phát triển lực lượng và chiến đấu. Không có lý tưởng và động cơ chiến đấu, không có niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, không thể phát huy sáng tạo, vận dụng kinh nghiệm chiến đấu ở chiến khu Đ, ở Tam An, Tam Phước, Phước An, cũng không thể có sức sáng tạo ra những loại vũ khí có sức công phá lớn, hiệu quả cao và gây cho địch nhiều bất ngờ (như mìn tự tạo từ bom pháo lép của giặc, chế ngòi nổ bằng phèn chua hẹn giờ để đánh tàu thuyền, bến cảng của địch). Tin dân và dựa vào dân, nhất là ở những giai đoạn chiến tranh ác liệt, khó khăn nhất, lực lượng vũ trang Đồng Nai không chỉ giải quyết được lương thực, thực phẩm, các vật dụng cần cho kháng chiến, mà cồn tạo được nguồn nhân lực to lớn trong dân để bổ sung và phát triển lực lượng. Chính vì lẽ đó mà trải qua vô vàn khó khăn, ác liệt của chiến tranh, lực lượng vũ trang Đồng Nai luôn luôn thể hiện là lực lượng xung kích đi đầu, kiên cường, bám trụ, bất khuất đấu tranh bảo vệ quê hương đất nước, lập nhiều chiến công vang dội khiến địch phải kinh hồn, khiếp vía như: Trận tập kích đầu tiên vào thị xã Châu Thành (Biên Hoà) ngày 2-1-1946; Trận giao thông La Ngà (1-3-1948); Trận đánh tháp canh cầu Bà Kiên; Trận tấn công Yếu khu quân sự Trảng Bom năm 1951; Trận đầu diệt Mỹ của quân dân Biên Hòa; Trận đánh vào tỉnh lỵ Phước Thành; Trận đánh đầu tiên vào sân bay Biên Hoà; Trận đánh vào tổng kho liên hợp quân sự Long Bình; Chiến dịch Xuân Lộc, Chiến dịch Hồ Chí Minh… góp phần làm nên chiến thắng lịch sử- giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (năm 1975).
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước, non sông thu về một mối, cách mạng nước ta chuyển sang một giai đoạn mới, giai đoạn cả nước độc lập thống nhất, đất nước đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhận rõ chức năng, nhiệm vụ là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, giữ vững an ninh chính trị ở địa phương; lực lượng vũ trang tỉnh luôn đi đầu trong công tác đấu tranh triệt phá nhiều băng, nhóm, tổ chức phản động, tổ chức rà phá bom, mìn; tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân lao động sản xuất, xây dựng cuộc sống mới; chủ động củng cố lực lượng, tổ chức huấn luyện sẵn sàng chiến đấu.
Giai đoạn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, lực lượng vũ trang Đồng Nai tích cực tham gia xây dựng kinh tế kết hợp quốc phòng đã góp phần tạo ra một xã hội an ninh trật tự đảm bảo phát triển bền vững về kinh tế, văn hóa xã hội. Để đạt được những thành tựu đó, lực lượng vũ trang tỉnh luôn gắn bó chặt chẽ cùng các đoàn thể cách mạng của quần chúng, tạo ra phong trào quần chúng bảo vệ an ninh quốc phòng rộng rãi trong toàn dân. Những truyền thống cơ bản đó đã trở thành bản chất, thành một yếu tố quan trọng tạo nên sức mạnh, thành động cơ để lực lượng vũ trang Đồng Nai không ngừng nỗ lực học tập, huấn luyện, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật, chiến thuật, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Trong thời kỳ hội nhập và phát triển, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, lực lượng vũ trang tỉnh Đồng Nai có những bước phát triển sâu rộng hơn, vẫn luôn luôn là công cụ tin cậy, sắc bén của Đảng, của Nhà nước để bảo vệ Đảng, bảo vệ nhân dân, bảo vệ thành quả cách mạng xã hội chủ nghĩa. Với trọng trách của mình, Đảng bộ lực lượng vũ trang tỉnh đã chủ động tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền triển khai thực hiện có hiệu quả các mặt công tác quân sự, quốc phòng địa phương; kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế - xã hội với củng cố quốc phòng an ninh. Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh cũng đã chú trọng nâng cao chất lượng huấn luyện và trình độ sẵn sàng chiến đấu cho cán bộ, chiến sĩ, lực lượng dân quân tự vệ, dự bị động viên sát với địa bàn, đối tượng tác chiến, vũ khí trang bị và truyền thống cách mạng của quân đội và bộ đội địa phương. Thường xuyên chăm lo xây dựng lực lượng vũ trang tỉnh cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, lấy xây dựng vững mạnh về chính trị theo tư tưởng Hồ Chí Minh làm cơ sở. Tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, giữ vững bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân, tính dân tộc cho lực lượng vũ trang địa phương; Chăm lo và quan tâm những gia đình thuộc diện chính sách, gia đình có công với cách mạng, đề xuất những chính sách kịp thời, khen thưởng những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; Xây dựng Đảng bộ trong sạch vững mạnh, gắn với xây dựng lực lượng vũ trang địa phương vững mạnh toàn diện; chú trọng nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của các tổ chức cơ sở Đảng và vai trò tiên phong gương mẫu của đội ngũ cán bộ đảng viên trong thực hiện nhiệm vụ quân sự quốc phòng địa phương... theo Nghị quyết mà Đại hội Đảng bộ Quân sự tỉnh Đồng Nai lần thứ XI vừa mới đề ra.
Những thành quả đạt được trong 70 năm chiến đấu, xây dựng và phát triển của lực lượng vũ trang Đồng Nai được tích lũy từ xương máu bao đồng bào, cán bộ, chiến sĩ, con em nhân dân trong tỉnh và cả nước về đây chiến đấu trong cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc lâu dài, gian khổ, đầy hy sinh và cực kỳ anh dũng. Đó là di sản quí giá góp phần giáo dục truyền thống yêu nước và lòng tự hào của nhân dân và các lực lượng vũ trang trong tỉnh, đồng thời góp phần làm phong phú thêm lý luận khoa học quân sự phục vụ công cuộc xây đựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay.
Đinh Nhài