Thi tướng Huỳnh Văn Nghệ sinh ngày 02.02.1914 tại làng Tân Tịch, tổng Chánh Mỹ hạ, tỉnh Biên Hòa (nay là xã Thường Tân, huyện Tân Uyên, tỉnh Bình Dương). Từ hồi còn trẻ, ông đã đi nhiều nơi, sống và hoạt động ở nhiều vùng khác nhau trên khắp cả nước. Nhưng dù đi đâu, về đâu, bao giờ ông cũng nhớ về quê hương Biên Hòa rừng thẳm sông dài của mình.
Ông sinh ra và lớn lên ở một vùng quê nghèo nhưng giàu truyền thống cách mạng và có một nền văn hóa từ lâu đời. Suốt chiều dài lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc, vùng đất Biên Hòa cũng như vùng Đông Nam Bộ nói chung là địa bàn diễn ra nhiều trận chiến ác liệt giữa ta và địch. Ngoài sự ác liệt của chiến tranh, những người dân và lực lượng cách mạng nơi đây còn phải chịu những khó khăn thiếu thốn về lương thực, thực phẩm. Lớn lên, được chiến đấu và công tác trên vùng đất “gian lao mà anh dũng” cộng với chí khí và tư chất văn võ của bản thân, Huỳnh Văn Nghệ đã trở thành một người con ưu tú, một chiến sĩ cách mạng nổi tiếng của quê hương Đồng Nai và của miền Đông Nam Bộ.
Văn Miếu Trấn Biên – nơi tôn vinh hương hồn của những vị anh hùng đã khuất, và đây cũng là nơi mà Thi tướng Huỳnh Văn Nghệ đang yên nghỉ. Uy nghi một bức tượng được tạc bằng đá nằm ngay cạnh bờ hồ, hướng mặt ra hồ nước trong thanh, với vườn hoa tỏa ngát mùi thơm, từng cơn gió mát dịu thoảng qua làm hồn du khách cảm thấy bình yên vô cùng. Một bức tượng người anh hùng đang cỡi ngựa với nét mặt nghiêm trang ngoái đầu nhìn về quê hương đất nước. Điều đặc biệt ở đây, có lẽ người vẽ bức tượng này đã hữu ý tạc lại chân dung người anh hùng nặng tình, nặng nghĩa với quê hương đất nước, ông đặt trọn tình yêu quê hương đất nước trong từng chiến công, trong từng trận đánh và trong từng câu thơ, vần chữ… có lẽ vậy mà ông đã được nhà nước, quân và dân tôn thờ kính trọng, ông là vị tướng mãi mãi trong lòng nhân dân Biên Hòa – Đồng Nai nói riêng và nhân dân cả nước nói chung, tác phẩm văn chương của ông thấm đượm tình yêu quê hương đất nước, ca ngợi con người, ca ngợi quê hương, thuật lại cảnh khó khăn bần cùng, bế tắc, tuyệt vọng của những con người chân quê… những ai tìm hiểu, nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của ông hẳn sẽ thấy được trong con người của vị thi tướng này đầy chất nhân văn sâu sắc, ông chiến đấu và sáng tác thơ văn cũng đều hướng về nhân dân về đất nước…
Mỗi lần đến đây, ngoài mục đích chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên, tôi thường đến ngồi dưới bức tượng của Thi tướng và ngước lên quan sát một cách tổng thể, tôi nhìn kỹ từng đường nét, khuôn mặt, dáng vóc của vị anh hùng… trông ông thật vạm vỡ, rạng ngời, thể hiện khí phách hiên ngang bất khuất của vị dũng tướng, ông đúng là nhân tài, một ngôi sao sáng của vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai. Tôi cảm thấy rất tuyệt mỗi khi đến đây, bức tượng của thi tướng được xây dựng trong khuôn viên thanh tịnh, nghiêm trang, nơi mở cửa tự do cho du khách tham quan chiêm ngưỡng, và một lần nữa có lẽ rất hữu ý khi bức tượng của ông được đặt gần bờ hồ trong xanh, không khí trong lành, rất mát mẻ và thoải mái.
Tôi tự hào khi được sống và làm việc trên mảnh đất đầy hào khí anh hùng này. Trông khuôn viên bức tượng giản dị thế thôi nhưng chứa đựng cả một tinh thần dân tộc, mang ý nghĩa rất sâu sắc. Phải đi sâu tìm hiểu thật kỹ về những gì mà vị tướng tài ba Huỳnh Văn Nghệ cống hiến cho mảnh đất Đồng Nai này, mới hiểu được tầm quan trọng của bức tượng này. Nếu xưa kia chúng ta có Nguyễn Hữu Cảnh có công lớn trong việc mở mang bờ cõi, lập công đầu trong việc đặt nền móng, tạo bàn đạp, dựng tiền đề cho việc ở mang vùng đất Nam bộ ngày nay, với nhiều biện pháp hành chính, kinh tế, quân sự hữu hiệu với những chính sách an dân, hòa hợp dân tộc thỏa đáng Trần Thượng Xuyên, Trịnh Hoài Đức đã có công mở mang bờ cõi, đánh thù trong, dẹp giặc ngoài,… xác nhận chủ quyền của ta trên bản đồ Đại Việt. Thì trong kháng chiến chống Thực dân Pháp và đế quốc Mỹ ta lại có Huỳnh Văn Nghệ - vị tướng tài của quân đội nhân dân Việt Nam. Ông đã có công xông pha, trấn giữ trên nhiều trận mạc, đạt được nhiều thành tích trong kháng chiến, lập nhiều chiến công trừ gian diệt ác đóng góp công sức rất lớn vào công cuộc giải phóng dân tộc của đất nước.
Trải qua gần bốn mươi năm, thi tướng Huỳnh Văn Nghệ đã yên nghỉ với tổ tiên vĩnh hằng, nhưng những điều thuộc về ông vẫn được vun đắp trong lòng người dân Biên Hòa, Đồng Nai. Như câu nói của Tiến sĩ Huỳnh Văn Tới: “Cái gì còn lại sau khi những cái khác đã mất đi, đó là văn hóa” – điều còn lại của “thi tướng” Huỳnh Văn Nghệ trong dân gian chính là giá trị văn hoá từ dân gian, vì dân gian. Ông luôn là tấm gương sáng chói để các lớp thế hệ con cháu mai sau học tập và noi gương.
Hôm nay, đứng trước bức tượng người anh hùng tài ba của dân tộc nói chung, của quê hương Biên Hòa, Đồng Nai nói riêng, xin kính cẩn nghiêng mình trước vong linh người đã khuất, xin thắp nén nhang thơm tỏ lòng thơm thảo của thế hệ tương lai, tiếp bước cha anh góp phần xây dựng quê hương đất nước ngày càng giàu mạnh. Nguyện xin hứa ra sức học tập, lao động để góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy nền di sản văn hóa của tỉnh nhà ngày càng đậm đà bản sắc dân tộc.
Có lẽ dưới suối vàng thi tướng đang mỉm cười vì không chỉ những người làm công tác văn hóa và cả thế hệ trẻ ngày nay đã và đang tiếp bước cha anh chiến đấu và xây dựng quê hương đất nước. Ông có vui không khi vì thế hệ trẻ ngày càng tôn trọng, phát huy bản sắc văn hóa của tỉnh nhà và góp phần xây dựng nền di sản văn hóa của đất nước ngày càng vững bền và tỏa sáng. Tôi tự nhủ với lòng mình, Thi tướng hãy yên lòng về với cõi vĩnh hằng, con cháu của ông đang sẵn sàng sống và cống hiến hết mình, noi gương ông – một vị danh nhân văn, võ song toàn của đất việt nói chung và của quân dân Biên Hòa, Đồng Nai nói riêng.
Thúy Nhài